Çek hamilinin elinde bulundurduğu çeki ibraz sürelerine uyarak, süresi içinde muhatap bankaya ödenmek üzere ibraz etmesi halinde, geçerli bir ibraz ile birtakım hukuki sonuçlar ortaya çıkar. Öncelikle, çekin muhatap bankaya süresi içinde ibrazıyla çekte yer alan bedel muaccel hale gelmektedir. 5914 sayılı Çek Kanunu’nun 3. maddesine göre, çek üzerinde yazan bedelin muaccel olması ile birlikte karşılığı bulunan çek bedeli hamile ödenir. Çek bedelinin karşılığının kısmen bulunması durumunda karşılığı bulunan tutarın muhatap tarafından ödenmesi gerekir[1]. Çek bedelinin süresinde ibraza rağmen ödenmemesi halinde ise, kanunda yer alan hukuki ve cezai yaptırımlar gündeme gelir[2].
Çekin karşılığının kısmen veya tamamen bulunmaması halinde, muhatap banka tarafından 5914 sayılı Çek Kanunu’nun 3. maddesi gereğince bankaların kanuni sorumlulukları tutarında ödeme yapılır. Ayrıca, bankanın hamile ödemekle yükümlü olduğu tutarın dışında kalan ve çek bedelinin karşılanamayan kısmı bakımından, süresi içinde ibraz edilen çeke hamilin talebi üzerine karşılıksızdır işlemi yapılır[3]. Karşılıksız işlemi, çek arkasına karşılıksız kalan miktar ve ibraz edenin bilgileri ile ibraz tarihi, ödenen miktar yazılmak suretiyle, ibraz eden ile banka yetkilisi tarafından imzalanarak yapılır[4]. Ayrıca, karşılıksız işlemine sebebiyet veren kişi hakkında 5914 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesi uyarınca hamilin karşılıksız çek keşide etme suçundan şikâyet hakkı çerçevesinde, çekin süresinde ibrazı durumunda düzenleyenin cezai sorumluluğu vardır[5].
Süresi içinde ibrazın diğer sonuçlarından biri başvuru borçlularına başvuru hakkının kullanılması hususundadır. Çek bedelinin ödenmemesi halinde hamilin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 808. maddesinde düzenlenen cirantalara, düzenleyene ve diğer çek borçlularına başvuru hakkını kullanabilmesi için, çekin muhatap bankaya ödenmek üzere süresi içerisinde ibrazı ve çekin ödememe halinin kanuna uygun bir şekilde tespit ettirilmesi gerekir[6]. Görüldüğü üzere, ibraz sürelerinin ve çekin ibraz süresi içerisinde ödenmek üzere muhatap bankaya ibrazının hamil bakımından doğurduğu sonuçlar göz önüne alındığında oldukça önem arz ettiği aşikârdır.
[1] TTK m. 783(2).
[2] Kendigelen, Abuzer: Çek Hukuku, İstanbul 2019, s. 278.
[3] ÇK m. 3(2).
[4] ÇK m. 3(4).
[5] ÇK m. 5.
[6] TTK m. 808’e göre; “Zamanında ibraz edilmiş olan çekin ödenmemiş olduğu ve ödememe hâli; a) Resmî bir belge, “protesto” ile b) Muhatap tarafından, ibraz günü de gösterilmek suretiyle, çekin üzerine yazılmış olan tarihli bir beyanla c) Bir takas odasının, çek zamanında teslim edildiği hâlde ödenmediğini tespit eden tarihli bir beyanıyla, sabit bulunduğu takdirde hamil; cirantalar, düzenleyen ve diğer çek borçlularına karşı başvurma haklarını kullanabilir.” şeklinde düzenlenmektedir.