Karayoluyla uluslararası eşya taşımacılığında taşıyıcının sorumluluğu CMR Konvansiyonu’nun 17. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre taşıyıcı, eşyayı teslim aldığı andan teslim edinceye kadar eşyanın uğramış olduğu kısmen veya tamamen zıyaından ve hasarından, teslimdeki gecikmeden sorumludur. Yine taşıyıcı, taşımayı gerçekleştirirken kullandığı taşıtlardaki elverişsizlikten, taşıtı kiraladığı kişinin veya temsilcinin ya da çalıştırdığı kişilerin hukuka aykırı davranışlarından yahut ihmallerinden dolayı sorumluluktan kurtulamaz[1]. Ayrıca, taşıyıcının Konvansiyon kapsamında başka sorumluluk halleri de mevcuttur[2].
CMR Konvansiyonu’nun 17. maddesinde taşıyanın sorumluluk hallerinin yanı sıra, taşıyıcının sorumluluğunu ortadan kaldıran durumlar da düzenlenmektedir. Eğer zıya, hasar veya gecikme, talep sahibinin hatası veya ihmalinden, taşımacının hukuka aykırı davranışlarından veya ihmalinden kaynaklanmaması şartıyla, talep sahibinin verdiği talimattan, eşyaya has bir kusurdan ya da taşımacının kaçınmasına ve önlenmesine olanak bulunmayan durumlardan ileri gelmiş ise, taşımacı sorumlu tutulamaz[3]. Ayrıca, CMR Konvansiyonu’nun 17(4) fıkrasında belirtilen durumlardan bir veya birden fazlasının gerçekleşmesi neticesinde özel risklerden dolayı bir zarar doğmuş ise taşıyıcı sorumluluktan kurtulur[4]. Bu fıkrada yer alan özel sorumsuzluk halleri; taşımanın üstü örtülmeden açık taşıtla yapılması, eşyanın ambalajsız veya yetersiz ambalajla taşınması, eşyanın gönderici, alıcı veya bunlar adına hareket eden kişiler tarafından alınması, yüklenmesi, istiflenmesi ve boşaltılması, eşyaya has özelliği, paketlerin üzerindeki işaret ve numaralandırmada yetersizlik veya hata, canlı hayvan nakli şeklinde sayılmaktadır[5]. Söz konusu hükmün ikinci fıkrasında taşıyıcının genel sorumsuzluk halleri, dördüncü fıkrasında ise özel sorumsuzluk halleri düzenlenmiştir. Taşıyıcı zıya, hasar ve geç teslim halinde genel sorumsuzluk sebeplerini ileri sürebilir. Ancak, özel sorumsuzluk sebepleri yalnızca eşyanın zıyaı veya hasarı halinde ileri sürülebilmektedir[6].
CMR Konvansiyonu’nun 17. maddesinde, taşıyıcının eşya taşıma sözleşmesi gereği taşımayı taahhüt ettiği eşyanın zıyaı, hasarı veya geç tesliminden dolayı sözleşmeden kaynaklanan taşıma borcunun ihlali nedeniyle taşıyıcının akdi sorumluluğu düzenlenmektedir. Taşıyıcının sorumluluğu Konvansiyonda sınırlandırılmıştır. Taşıyıcının taşımaya konu eşyanın zıyaa veya hasara uğraması nedeniyle ödeyeceği tazminat, Konvansiyona göre, malların taşınmak üzere teslim alındığı yer ve tarihteki borsa fiyatına, böyle bir borsa fiyatı yoksa piyasa fiyatına göre, o da yoksa aynı cins ve kalitedeki malların normal değerine göre tespit edilir[7]. Ancak, meydana gelen hasarda taşıyıcının sorumluluğunun yanı sıra gönderen veya alıcının kusuru veya ihmali varsa ortaya çıkan zarardan dolayı taşıyıcıya yüklenecek tazminat miktarında tarafların kusuru oranında indirim yapılabilir. Somut olay gereği, taşıyıcının kast veya kasta eş değer kusuru nedeniyle zararın ortaya çıkması halinde taşıyıcı sınırlı sorumluluktan yararlanamaz[8]. Son olarak, tarafların anlaşarak tazminatın üst sınırını artırması mümkündür.
[1] Clarke, Malcolm: International Carriage of Goods by Road CMR, Oxfordshire 2014, s. 181, 182; CMR m. 17(3)
[2] CMR m. 7(3), 11(3), 12(7), 17(3), 21
[3] CMR m. 17(2)
[4] CMR m. 17(2)
[5] CMR m. 17(4)
[6] Kahya, Mehmet: “Taşıyıcının Mali Sorumluluğu ve CMR Sigortaları”, Reasürör Dergisi, Ocak 2001, S. 39, s. 11.
[7] CMR m. 23
[8] CMR m. 29