Çek kural olarak muhatap bankaya ibraz edilir. Ancak, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 798. maddesinde takas odasına yapılan ibrazın da ödeme için ibraz olarak kabul edileceği açıkça düzenlenmektedir. Çek takası temel olarak, farklı bankaların temsilcilerinin takas odasına çekleri getirerek aralarında değiştirmesidir. Günümüzde uygulamada çek hamili, çoğunlukla sürekli ilişki içinde bulunduğu muhatap banka dışındaki bankaya, hamili olduğu çeki tahsil veya temlik amacıyla teslim eder. Banka teslim aldığı bu çeki doğrudan muhatap bankaya ibraz etmemekte ve kural olarak çeki takas odasına ibraz etmektedir. Yine muhatap bankanın çek hesabının bulunduğu şubesinden başka bir şubesine tahsil için çek verilmesi halinde de çek takas odasına ibraz edilir[1].

Takas odasına ilişkin olarak 5941 sayılı Çek Kanunu’nun hesaben ödeme başlıklı 8. maddesinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), çeklerin banka şubeleri arasında hesaben ödenmesini sağlayacak tüzel kişiliği haiz sistemi kurmaya ve gözetimi altında yürütmeye yetkili kılınmıştır. Bu doğrultuda TCMB tarafından Çek Takas Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik[2] çıkarılmıştır. Yönetmelik ile çeklerin banka şubeleri arasında hesaben ödenmesini sağlayan ve elektronik ortamda işletilen “Çek Takas Sistemi” kurulmuştur. Sistemi işletme görevi İstanbul Takas ve Saklama Bankası Anonim Şirketi’ne verilmiştir[3]. Sistemin amacı takas odasına ibraz edilen çeklerin banka şubeleri arasında hesaben ödenmesini ve bu sayede bankalar arasında gerçekleşen para nakil işlemlerinin azaltılmasını sağlamaktır. Böylece çekler fiziki olarak ibraz edilmesine gerek kalmadan çek takas sistemiyle elektronik ortamda muhatap bankaya gönderilmektedir. Sisteme yapılan ibraz takas odasına yapılan ibraz gibi ödeme için muhatap bankaya yapılan ibraz yerine geçmektedir[4]. Kaldı ki Yargıtay’ın bir ilke kararında da çekin elektronik ortamda takas odasına ibraz edilmesini geçerli bir ibraz olarak kabul etmiştir[5]. Çek takas sistemine yalnızca Yönetmelik’te belirtilen şartlara uyan çekler fiziki olarak ibraz edilmesine gerek kalmaksızın ibraz edilebilir. Bu doğrultuda, takas odalarında sadece muhatap katılımcılara fiziki olarak ibraz edilmeyen ve TCMB tarafından yayımlanan Tebliğlere göre bastırılan, çek kodlama standartlarına uygun şekilde manyetik kodlaması yapılmış çekler işlem görmektedir[6].

[1]   Kendigelen, Abuzer / Kırca, İsmail: Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul 2019, s. 306.

[2]   09.06.2018 tarih ve 30446 sayılı Resmi Gazete.

[3]   Çek Takas Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik m. 4 ve 5.

[4]   Kendigelen / Kırca, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 307.

[5]   Yargıtay 12. HD. T. 01.12.2000, E. 2000/17778 K. 2000/18883.

[6]   Çek Takas Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik m. 12.